Ως γυναίκα πρώην αθλήτρια πρέπει να ομολογήσω κάτι…τα τελευταία χρόνια ο αριθμός των γυναικών που ασχολούνται επαγγελματικά με τον αθλητισμό έχει αυξηθεί αρκετά με αποτέλεσμα το επίπεδο των διοργανώσεων να ανεβαίνει σημαντικά κάθε χρόνο. Για να μπορέσει μια γυναίκα να «ξεχωρίσει», απαιτούνται πολλές ώρες σκληρής προπόνησης και πειθαρχίας στη διατροφή που, μερικές φορές, έχουν αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία. Θυμάμαι και τον εαυτό μου μέσα σε αυτή την κατηγορία (κολύμβηση) και το πάθος μου για τη νίκη. Πάντα έπρεπε να προσέχω την διατροφή μου κάτι το οποίο πολλές φορές δημιουργεί προβλήματα όταν δεν έχεις τις κατάλληλες γνώσεις. Όπως είναι λογικό, η διατροφή παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στη γενικότερη υγεία και ευεξία των αθλητών και πολλές φορές επηρεάζει την απόδοσή τους. Σε αθλήματα όπως ο χορός, η ρυθμική γυμναστική και η ενόργανη γυμναστική απαιτούνται χαμηλά ποσοστά λιπώδη ιστού, έτσι ώστε οι αθλήτριες να έχουν καλύτερη εμφάνιση, αλλά και για να μπορούν να εκτελούν με μεγαλύτερη ευκολία την ποικιλία ασκήσεων που απαιτεί το άθλημά τους (ασκήσεις ευκαμψίας κ.ο.κ). Στην προσπάθειά τους, όμως, να πετύχουν ένα χαμηλό σωματικό βάρος καταφεύγουν σε ανορθόδοξες μεθόδους αδυνατίσματος με αποτέλεσμα να εμφανίζουν 3 συμπτώματα: αμηνόρροια (διακοπή του φυσιολογικού έμμηνου κύκλου), διαταραχές λήψης τροφής και οστεοπόρωση. Αυτές οι τρεις διαταραχές ονομάζονται ‘Γυναικεία Αθλητική Τριάδα‘ και είναι πολύ διαδεδομένες στην αθλητική κοινότητα.
Αθλήματα που κυρίως επηρεάζονται
Μερικά από τα αθλήματα που επηρεάζονται από την αθλητική τριάδα είναι ο χορός, το καλλιτεχνικό πατινάζ, οι καταδύσεις, η ενόργανη, ρυθμική και αεροβική γυμναστική, το μπαλέτο, η πετοσφαίρηση, η κολύμβηση και ο στίβος. Σε μερικά από αυτά τα αθλήματα η επίδοση βαθμολογείται υποκειμενικά, ενώ σε μερικά άλλα απαιτείται καλή σωματική διάπλαση από την προ εφηβική ηλικία ενώ παράλληλα δίνεται έμφαση στο χαμηλό σωματικό βάρος. Σε άλλα αθλήματα όπως η πάλη και οι ιπποδρομίες, το φαινόμενο εμφανίζεται γιατί υπάρχουν κατηγορίες ανάλογα με το σωματικό βάρος.
Προβλήματα υγείας που προκύπτουν
1) Διαταραχές λήψης τροφής
Αυτό είναι και το πρόβλημα που δημιουργεί όλα τα υπόλοιπα. Η ενέργεια που λαμβάνουμε από τη διατροφή μας χρησιμοποιείται από τον οργανισμό για διάφορες βασικές λειτουργίες: θερμότητα, ανάπτυξη, κίνηση, αναπαραγωγή κ.λ.π. Η ενέργεια που χρησιμοποιείται για κάθε μια από αυτές τις διαδικασίες δεν είναι διαθέσιμη για κάποια άλλη. Όσον αφορά στους αθλητές, η ενεργειακή διαθεσιμότητα ορίζεται ως η καθημερινή ενέργεια που απομένει μετά την προπόνηση για να χρησιμοποιηθεί από τον οργανισμό για τις βασικές λειτουργίες του. Μειώνοντας την καθημερινή ενεργειακή πρόσληψη από τη διατροφή ή αυξάνοντας την ενεργειακή κατανάλωση από την άσκηση, οι αθλητές μπορούν να μειώσουν τόσο πολύ την ενεργειακή διαθεσιμότητα ώστε να μην επαρκεί για τις βασικές λειτουργίες του οργανισμού. Αυτό παρατηρείται κυρίως στις αθλήτριες, όπου η ενεργειακή τους πρόσληψη είναι πολύ χαμηλότερη από αυτήν που απαιτείται. Οι μέθοδοι που ακολουθούν περιλαμβάνουν παρατεταμένη νηστεία, χρήση διουρητικών και καθαρτικών, αλλά και αυτοπροκαλούμενο εμετό, με σκοπό τη μικρότερη δυνατή πρόσληψη θερμίδων και βάρους. Δυστυχώς, τα συμπτώματα δεν είναι εμφανή από την αρχή, μπορούν όμως να γίνουν αντιληπτά από ειδικούς. Τα πιο συνηθισμένα, εκτός από τη μειωμένη απόδοση, είναι η κούραση, η μειωμένη ανοσία και η έλλειψη συγκέντρωσης.
2) Αμηνόρροια
Ως αμηνόρροια χαρακτηρίζεται η απουσία ή η παύση έμμηνου ρύσης και διακρίνεται σε πρωτογενή και δευτερογενή. Πρωτογενής αμηνόρροια (καθυστερημένη εμμηναρχή) ονομάζεται η απουσία έμμηνου ρύσης ως την ηλικία των 16 σε ένα κορίτσι με δευτερογενή χαρακτηριστικά φύλου. Η δευτερογενής αμηνόρροια είναι η απουσία τριών ή και περισσότερων διαδοχικών εμμηνορροϊκών κύκλων μετά την εμμηναρχή. Η αμηνόρροια παρατηρείται σε ποσοστό 3.4 με 66% στις αθλήτριες, ενώ στο γενικό πληθυσμό κυμαίνεται μεταξύ 2 με 5%. Πολλοί, λανθασμένα πιστεύουν ότι η αμηνόρροια είναι δείκτης επαρκούς προπόνησης παρά ένα σύμπτωμα που απαιτεί ιατρική παρακολούθηση. Πολλές αθλήτριες και οι προπονητές τους δεν θεωρούν και δεν αναφέρουν την αμηνόρροια ως πρόβλημα. Όμως, η αμηνόρροια είναι μια ορμονική διαταραχή που οδηγεί σε μειωμένα επίπεδα οιστρογόνων και πρόωρη απώλεια οστικής πυκνότητας. Όσο απλό και αν ακούγεται, είναι ένα σύμπτωμα που απαιτεί ιατρική αξιολόγηση μέσα στους 3 πρώτους μήνες από την εμφάνισή της και αποτελεί το πιο αναγνωρίσιμο στοιχείο της γυναικείας αθλητικής τριάδας.
3) Οστεοπόρωση
Το τρίτο και τελευταίο αλλά εξίσου σημαντικό πρόβλημα της αθλητικής τριάδας είναι η πρόωρη απώλεια της οστικής πυκνότητας. Ο μεταβολισμός του ασβεστίου στις γυναίκες αθλήτριες έχει προκαλέσει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στους επιστήμονες, καθώς ορισμένες μελέτες έχουν αναφέρει χαμηλή οστική πυκνότητα και αυξημένο κίνδυνο για κατάγματα κατά τη διάρκεια μηχανικής καταπόνησης ή προπόνησης. Το πρόβλημα αυτό δεν είναι μόνο συνέπεια της χαμηλής πρόσληψης ασβεστίου από τις αθλήτριες. Η κυριότερη αιτία της προεμμηνοπαυσιακής οστεοπόρωσης στις αθλήτριες είναι η ορμονική διαταραχή που αναφέρθηκε παραπάνω (μειωμένη παραγωγή ωοθηκικών ορμονών και υποοιστρογοναιμία ως αποτέλεσμα της υποθαλαμικής αμηνόρροιας). Συγκεκριμένα, η μείωση των επιπέδων των οιστρογόνων έχει ως συνέπεια τη μείωση της απορρόφησης ασβεστίου και την αύξηση της απέκκρισης του. Η διάρκεια της αμηνόρροιας για μια αθλήτρια επηρεάζει το ποσοστό απώλειας οστικής μάζας, ενώ όταν η περίοδος επανέρχεται, τότε σταματά και η περαιτέρω απώλεια οστικής μάζας. Η μέθοδος που χρησιμοποιείται τελευταία για την αναγνώριση ατόμων με χαμηλή οστική μάζα και την ανταπόκρισή τους στη θεραπεία είναι η Διπλής Ενέργειας Απορροφησιομετρία (DXA).
Δεν εμφανίζουν όμως όλες οι αθλήτριες με αμηνόρροια χαμηλή οστική μάζα. Η κατάσταση των οστών τους εξαρτάται από τη διάρκεια και τη σοβαρότητα της εμμηνορροϊκής δυσλειτουργίας, την ηλικία, την ηλικία εμμηναρχής, από γενετικούς παράγοντες, το μέγεθος του σώματος, το είδος της άσκησης, καθώς και από τη διατροφική τους κατάσταση. Η θεραπεία με αντικατάσταση ορμονών φαίνεται να διατηρεί την οστική μάζα, αλλά όχι να την αυξάνει, ενώ η πρόσληψη συμπληρωμάτων ασβεστίου δεν έχει καμία επίδραση στην οστική πυκνότητα των αθλητριών με αμηνόρροια. Η μείωση της έντασης της άσκησης και η βελτίωση της διατροφικής κατάστασης θα βοηθήσουν όμως στην αποκατάσταση του κύκλου και επομένως στη μη επιπρόσθετη απώλεια οστικής μάζας.
Συμπεράσματα – Αντιμετώπιση
Ως πρώην αθλήτρια που έχει περάσει αυτό το σύνδρομο (κατά ένα μέρος του) ωφείλω να ενημερώσω πως η γυναικεία αθλητική τριάδα είναι ένα πολύ σοβαρό σύνδρομο που απαιτεί ιδιαίτερη αντιμετώπιση. Δυστυχώς, οι αθλήτριες συνήθως δεν αναφέρουν τα συμπτώματα ή δεν τα θεωρούν σημαντικά μπροστά στον στόχο μιας καλής επίδοσης. Ωστόσο, έλεγχοι πρέπει να γίνονται συχνά. Ακόμα, γυναίκες που εμφανίζουν ένα από τα συμπτώματα της αθλητικής τριάδας θα πρέπει να ελέγχονται και για τα υπόλοιπα. Μερικές συμβουλές για το κοινωνικό περιβάλλον των αθλητριών:
- Οι προπονητές θα πρέπει να εκπαιδευθούν στην αναγνώριση των συμπτωμάτων της τριάδας. Επίσης, δεν θα πρέπει να πιέζουν τις αθλήτριες να χάσουν βάρος, ενώ οι βασικές γνώσεις διατροφής είναι απαραίτητες.
- Οι γονείς από την άλλη, οφείλουν να γνωρίζουν τους κινδύνους που ενέχει η απότομη απώλεια βάρους και η αμηνόρροια και να μην ενθαρρύνουν τα παιδιά τους να κάνουν δίαιτα, ειδικά σε μικρές ηλικίες.
- Οι αθλίατροι θα πρέπει να ελέγχουν τις αθλήτριες για κατάγματα, απότομες αλλαγές βάρους, συμπτώματα διαταραχών λήψης τροφής, αμηνόρροια, βραδυκαρδία, αρρυθμίες και κατάθλιψη. Το ιστορικό αμηνόρροιας είναι ένας εύκολος τρόπος ανίχνευσης της αθλητικής τριάδας στα πρώιμα ακόμα στάδια και η εμφάνισή της θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με πολλή προσοχή.
- Σημαντικός κρίνεται και ο ρόλος των ειδικών (διατροφολόγων και ψυχοθεραπευτών) στην επιμόρφωση των αθλητριών, των γονέων και προπονητών τους σχετικά με θέματα που αφορούν της διαταραχές λήψης τροφής και να τονίζουν τη σημασία της τακτικής διατροφικής παρακολούθησης. Δεν θα πρέπει ποτέ να ενθαρρύνονται οι αθλήτριες να χάσουν βάρος χωρίς τη συστηματική παρακολούθηση από ειδικό επιστήμονα.
- Τέλος, η συστηματική αυτοπαρακολούθηση του βάρους της αθλήτριας είναι ένας εύκολος τρόπος για την αναγνώριση μιας ισσοροπημένης ή διαταραγμένης διατροφικής πρόσληψης.
Πηγές:
ACSM, Position Stand. The Female Athlete Triad, 2007
Το άρθρο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στο ιστολόγιο http://f-eatyourbody.blogspot.com.
